Ham Petrole Detaylı Bakış

Dünyanın en önemli enerji kaynağı durumunda olan petrol, küresel ekonomiyi yakından ilgilendirmekte ve etkilemektedir. Petrolün varil fiyatının 105 Dolar seviyelerinden 30 Dolar’ın altına düşmesi bu önemli emtia üzerindeki ilgiyi daha da arttırdı.

Ham Petrolün Tarihçesi

Dünya üzerinde bilinen, petrolden ilk faydalanan medeniyet Sümerlerdir. Milattan önce 2-3bin yıllarında Irak’ın başlıca asfalt üretim merkezi olduğu bilinmektedir. Eski Mısırlılarda deri ve müshil ilacı olarak sıvı petrolden faydalanmıştır.

Günümüze geldiğimizde ise petrol, sanayi devrimiyle birlikte dünyanın en önemli enerji kaynağı durumuna gelmiştir. Özellikle otomobilin icadıyla birlikte çok daha önemli bir konumda bulunmaktadır. Enerji üretiminden akaryakıt olarak kullanımına, tarımdan kimya sektörüne kadar pek çok farklı alanda kullanımına devam edilmektedir.

Ham Petrol Türleri

Ham petrol denildiğinde tek bir petrol aklımıza gelmemelidir. Dünyada birçok ham petrol türü vardır. Bunlar çıkarıldıkları yerlere göre, özelliklerine göre isimlendirilmektedir. Ham petrol türlerinden bazıları şunlardır;  WTI(West Texas Intermediate),BRENT, OQD(Dubai-Oman), Istmus(Meksika), Tapis(Malezya), Nigerian Forcados, Minas(Endonezya), ORB(OPEC Reference Basket), Midway Sunset Heavy(California), Western Canadian Select. Ayrıca içerisindeki sülfür oranı petrolün kalitesini belirleyen önemli bir göstergedir ve sülfür oranına göre tatlı veya tuzlu ham petrol olarak ikiye ayrılmaktadır. Sülfür oranı düşük miktarda ise daha kaliteli bir ham petroldür ve tatlı petrol sınıfında yer alır. Sülfür oranı yüksek ham petrolden ise tuzlu petrol olarak söz edilmektedir.

Ancak bunlardan bizim için en önemli olanları BRENT, WTI ve OQD tipi ham petrollerdir. Dünya piyasasına hakim olan petrol türleri bu üçlüdür.

BRENT PETROL: Kuzey Denizi’nde çıkarılan petrol tipidir. İsminin nereden geldiğine dair iki farklı söylem vardır. Birincisi çıkarıldığı Kuzey Denizi’nin beş ayrı tabakası olan Broom, Rannoch, Etieve, Ness ve Tarbat tabakalarının baş harflerinin birleşiminden aldığı. İkincisi ise Kuzey Denizinde sıkça rastlanılan bir kuş türü olan brant goose(yosun kazı) isimli kuştan türetildiğidir.

İsim tartışmalarını bir kenara bırakırsak ham petrol denilince ilk akla gelen petrol tipidir. Dünya piyasasındak kontratların üçte ikisi Brent petrol üzerinden yapılmaktadır. Ham petrol fiyatlarının göstergesi bu petrol türüdür. Düşük sülfür oranıyla(%0,37) tatlı petrol sınıfında yer alır. Brent petrolün vadeli işlemleri ise ICE(Intercontinental Exchange)’da işlem görmektedir.

WTIOIL(West Texas Intermediate): Adından da anlaşılacağı üzere ABD’de çıkarılan ham petrol türüdür. Karadan çıkarılan petrol boru hattıyla Olahama’ya gönderilir ve burda işlenir. Daha çok ABD’de tüketilen petroldür. Brent petrolden daha düşük sülfür oranına sahip olan WTI(%0,24) da tatlı petrol sınıfında yer alır. Aynı zamanda Texas light sweet olarak bilinmektedir.

Brentten sonra dünyada en yaygın kullanıma sahip WTI ham petrol fiyatlamasının bir başka önemli unsurudur. WTIOIL vadeli işlemleri ise NYMEX(New York Mercantile Exchange)’te işlem görmektedir.

OQD (Umman/Dubai): Diğer iki ham petrole göre sülfür oranı yüksektir(%2). Bu nedenle orta ağırlıkta petrol türüdür. Orta Doğu’da çıkartılan bu petrol türü genel anlamda Asya’ya ihraç edilir. Vadeli kontratları ise DME(Dubai Mercantile Exchange)’de işlem görür.

OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries)

1960 yılında net petrol üreticisi konumundaki 5 ülke olan Venezuela, İran, Irak, Suudi Arabistan ve Kuveyt tarafından kurulmuştur. Daha sonra sırasıyla Katar, Libya, Endonezya, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir, Nijerya Ekvador ve Gabon da organizasyona katılmıştır. Kuruluş amacı petrol fiyatlarındaki düşüşün önüne geçmekti.

Kurulduğu dönemde dünya petrol ihracının büyük bir kısmını karşılayan OPEC’in piyasa üzerinde eskisi kadar güçlü etkiye sahip değil ve Pazar payı 2014 yılı itibariyle %39,44 düzeyinde gerçekleşmiştir. OPEC dışı ülkelerin üretimi OPEC’i geride bırakmıştır. Bu durumun oluşmasının başlıca iki nedeni vardır. Birincisi Rusya’nın üretim kapasitesini oldukça yüksek seviyeye çıkarmasıdır. İkincisi ise ABD’deki teknolojik gelişmeler sonucu kaya petrolü üretiminde görülen artıştır.



OPEC Petrol Sepeti: OPEC üyesi ülkelerin uygulamakta olduğu fiyatların ortalamasıdır. Ortalama fiyatı belirlerken 7 farklı ham petrol türü kullanılmaktadır. Bu yedi farklı petrolden altı tanesi OPEC üyesi ülkelerin ürettiği petroldür. Yedincisi ise (Istmus) OPEC üyesi olmayan Meksika’da üretilen ham petroldür. Bu sepeti oluşturan ham petrol türleri şöyledir.

• Arabian Light (Suudi Arabistan)
• Dubai (Birleşik Arap Emirlikleri)
• Bonny Light (Nijerya)
• Saharan Blend (Cezayir)
• Minas (Endonezya)
• Tia Juana Light (Venezuella)
• Istmus (Meksika)

Dünya’da Petrol Arz ve Talebi

Son zamanlarda petrol fiyatlarındaki hareketliliğin ana sebebi olarak petrol arz ve talebindeki değişim ön plana çıkmaktadır. Özellikle artan üretim miktarına rağmen talep tarafında bir gelişme yaşanmaması hatta talepte ciddi azalma petrolün değer kaybının ana unsuru. Bu duruma neden olan başlıca gelişmeler ise ABD’de kaya gazı teknolojisi ile petrol üretim miktarının önemli ölçüde artması ve en büyük üretici konumuna gelmesi, Rusya tarafında petrol üretim kapasitesinin arttıralarak tam kapasiteye yakın bir üretim sürecinin olması, OPEC ülkelerininde içerisindeki çatışmalara rağmen petrol üretim miktarını düşürmeyerek Pazar payını koruma isteği arz tarafını etkilemeye devam etmesi olarak sıralayabiliriz.

Talep tarafında ise Çin ön plana çıkıyor. Son zamanlarda Çin’de yaşanan büyümenin ivme kaybederek %7’lerin altına düşmesi. Dünyanın ikinci büyük petrol tüketicisi konumundaki bu yavaşlama petrol fiyatlarını doğrudan etkiliyor. Sanayi üretimine dayalı bir ekonomik büyüme politikası uygulayan ülkede yaşanan ivme kaybı, petrole olan talebi düşürüyor.
Aynı zamanda Çin ile birlikte gelişmekte olan ülkelerde büyümenin yavaşlaması bu ülkelerinde petrol talebini aşağıya çekiyor ve ham petrol fiyatlarına direkt etki ediyor.

Petrolde Fiyatlama

Ham petrolün genel ölçüm birimi varildir. Petrol fiyatlarındaki herhangi bir değişim anlatılırken burada petrolün varil fiyatından bahsedilmektedir.

Dünyada standart olarak kullanılan petrol varili American Standart Oil Company tarafından üretilen blue barrel(mavi varil)dir. Standart bir varilin karşılığı ise 42 U.S. Galondur, metrik karşılık olarak 158,987 litreye denk gelmektedir.

Petrol fiyatlarını etkileyen birçok unsur vardır. Bunlardan ilki her üründe olduğu gibi arz-talep arasındaki dengedir. Arz- talep dengesinde herhangi bir değişiklik fiyatı önemli derecede etkileyebilir. Örneğin son zamanlarda gördüğümüz gibi arz yönünde artışa rağmen talep tarafında gerileme yaşanıyorsa bunun ham petrol fiyatına olumsuz bir etkisi görülür ve fiyatlar düşer.

Bir diğer önemli unsur ise jeopolitik riskler özellikle net petrol ihracatçısı ülkelerin yoğunlukta olduğu Ortadoğu gibi bölgelerde yaşanan terör, doğal afet, savaş durumları petrolün değerini kısa ve orta vadede etkileyen diğer unsurlardır.
Aynı zamanda stoklarda yaşanan değişiklikler petrol fiyatlarını kısa vadede etkileyen önemli unsurlar arasında sayılabilir.