Dünya'da Bakır Üretimi ve Bakır Fiyatlarını Etkileyen Unsurlar

Gerek kolay işlenebilir bir metal olması gerekse bol miktarda rezervinin bulunması nedeniyle bakır insanlık tarihi boyunca en önemli metallerden bir tanesi olmuştur. Bakırın tercih nedenlerini ise şu şekilde sıralayabiliriz;

·         Dünya üzerinde birçok bölgede yer aldığı için ulaşımının kolay olması.

·         Gümüşten sonra ikinci en iyi iletken metal olması.

·         Diğer metallerle karıştırılarak alaşımlar(pirinç, tunç gibi) yapması ve bu alaşımların endüstri üretiminde kullanılması.

Bu özellikleri nedeniyle bakır birçok alanda kullanılmaktadır. Bu kullanım alanlarından bazıları şunlardır;

·         Elektrik ve elektronik sanayii: Elektriği ileten en iyi ikinci metal olması bakırın bu alanda temel kullanım maddesi olmasına neden olmuştur. En iletken olan gümüşün kullanılmama sebebi ise bakıra göre fiyatının oldukça yüksek olmasıdır.

·         İnşaat sanayii: İnşaatlarda kiriş ve yüzeyleri güçlendirme amacıyla kullanılır.

·         Ulaşım sanayii

·         Kimya

·         Kuyumculuk: Kolay işlenebilir bir maden olması ve rezervinin fazla olması bu sektörde kullanımına imkan verir.

·         Boya sanayii

Dünya’da Bakır Üretimi ve İthalatı

Dünya’da ki bakır üretimine baktığımızda Şili’nin büyük bir farkla başı çektiğini görüyoruz. Bu nedenle Şili’de yaşanan gelişmeler bakır fiyatlarında oldukça etkili olabiliyor. Özellikle deprem kuşağında olan bir ülke olan Şili’de ki herhangi bir gelişme bakır fiyatlarına doğrudan etki edebiliyor. Türkiye ise 2012 verilerine göre bakır üretiminde dünyada 21. Sırada yer alıyor.

Bakır ithalatında ise sanayi üretimine ağırlık veren ülkelerin ön plana çıktığını görüyoruz. Son on yılın büyüme şampiyonu Çin bu alanda en önde.

Bakırın Fiyatlanması ve Bakır Fiyatlarını Etkileyen Unsurlar

Bakır değerlemede kullanılan ölçüm birimi libre(pound)’dir. 1 libre yaklaşık olarak 0,453 kilograma denk gelmektedir. Dünya piyasasında bakırın fiyatlaması en konvertibl(serbestçe dövize çevrilebilen) para birimi olan Amerikan Doları üzerinden yapılmaktadır.

Bu nedenle Amerikan Dolar’ında yaşanan hareketlilik bakır fiyatlarını direkt etkilemektedir. Son zamanlarda bakır fiyatlarında yaşanan düşüşün en önemli nedenlerinden bir tanesi, ABD Merkez Bankası(FED)’nın uygulamakta olduğu faiz artırım politikası olduğunu söyleyebiliriz.

Bakırda Şili ve Çin Etkisi

Fiyatları etkileyen bir diğer unsur ise her finansal üründe olduğu gibi arz ve talep yönlü etkidir. Arz tarafında büyük farkla dünyanın en büyük üreticisi konumunda olan Şili’de yaşanan gelişmeler fiyatlar üzerinde oldukça büyük etkilere neden olabiliyor. Deprem kuşağında yer alan Şili’de yaşanan büyük depremlerinde bakır üretimini sekteye uğratma endişeleri nedeniyle bakır fiyatlarını doğrudan hareketlendirebiliyor. Örneğin 2010 yılında Şili’de gerçekleşen 8,8 büyüklüğündeki deprem bakır fiyatlarında yüzde 6,2’lik yükselişe neden olmuştu. 2015 yılındaki 8,3’lük depremde ise yüzde 1,1’lik artış görülmüştü.

Talep tarafında ise son 10 yılda dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisi olan Çin yer alıyor. Son zamanlarda Çin’in alıştığımız büyüme rakamlarından uzaklaşması bakır fiyatları üzerinde düşüş baskısını artıran unsurlardan bir tanesi

Bakırın İşlem Gördüğü Piyasalar

Bakır fiziki işlemlerde oldukça yaygın kullanılan bir metal olduğu için spot piyasada alıcıların ve satıcıların buluşması mümkündür. Ancak spot piyasada işlem yapabilmek için yüksek miktarda bakırınızın olması gerekmektedir. Bu durumda saklama alanı bulmakta zorlanılabilir. Bunun yerine vadeli işlem piyasaları bize bakırda işlem yapma imkanı sunmaktadır. Dünya’da bakır vadeli kontratları organize bir piyasa olan New York Mercantile Exchange(NYMEX) üzerinden işlem görmektedir. Aynı zamanda tezgah üstü (OTC) bir piyasa olan Forex piyasasında da bakır işlemleri yapılmaktadır.

Sadeleştirme Politikası Nedir?

Sadeleştirmeye gidilmesiyle bahsedilen durum TCMB’nin uygulamakta olduğu faiz koridoru uygulamasını sonlandırmasıdır. Burada yapılacak şey öncelikle bu faiz koridorunu daraltmak daha sonra tek bir gösterge faize indirgeyerek bu faiz oranını kullanmaktır.

Nedir bu faiz koridoru?

Faiz koridoru uygulaması aslında çok eski bir politika aracı değil. 2008 yılında yaşanan küresel krizin ardından Merkez 2010 yılı itibariyle bu politikayı uygulamaya başlamıştır. Buradaki amaç piyasayı MB’ye daha bağımlı hale getirerek belirsizlik yaratmak ve Merkezin müdahaleleriyle piyasaya yön vermekti.

Faiz koridoru iki faiz oranının kullanılmasıyla ortaya çıkan bir koridordur. Bu faiz oranları Merkez Bankası’nın gecelik olarak kendinden borç alanlara uyguladığı gecelik borç verme faizi ile gecelik olarak kendisine borç verenlere uyguladığı borç alma faizidir. Bu 2 faiz oranı arasındaki farka koridor. Bu iki faize ise koridor faizi denmektedir. Ayrıca Merkez’in gecelik ve haftalık olarak vermekte olduğu faizlerin ağırlıklı ortalamasıyla hesaplanan faize de Ağırlıklandırılmış Ortalama Fonlama Maliyeti denmektedir. 

Kaynak:TCMB

Ham Petrole Detaylı Bakış

Dünyanın en önemli enerji kaynağı durumunda olan petrol, küresel ekonomiyi yakından ilgilendirmekte ve etkilemektedir. Petrolün varil fiyatının 105 Dolar seviyelerinden 30 Dolar’ın altına düşmesi bu önemli emtia üzerindeki ilgiyi daha da arttırdı.

Ham Petrolün Tarihçesi

Dünya üzerinde bilinen, petrolden ilk faydalanan medeniyet Sümerlerdir. Milattan önce 2-3bin yıllarında Irak’ın başlıca asfalt üretim merkezi olduğu bilinmektedir. Eski Mısırlılarda deri ve müshil ilacı olarak sıvı petrolden faydalanmıştır.

Günümüze geldiğimizde ise petrol, sanayi devrimiyle birlikte dünyanın en önemli enerji kaynağı durumuna gelmiştir. Özellikle otomobilin icadıyla birlikte çok daha önemli bir konumda bulunmaktadır. Enerji üretiminden akaryakıt olarak kullanımına, tarımdan kimya sektörüne kadar pek çok farklı alanda kullanımına devam edilmektedir.

Ham Petrol Türleri

Ham petrol denildiğinde tek bir petrol aklımıza gelmemelidir. Dünyada birçok ham petrol türü vardır. Bunlar çıkarıldıkları yerlere göre, özelliklerine göre isimlendirilmektedir. Ham petrol türlerinden bazıları şunlardır;  WTI(West Texas Intermediate),BRENT, OQD(Dubai-Oman), Istmus(Meksika), Tapis(Malezya), Nigerian Forcados, Minas(Endonezya), ORB(OPEC Reference Basket), Midway Sunset Heavy(California), Western Canadian Select. Ayrıca içerisindeki sülfür oranı petrolün kalitesini belirleyen önemli bir göstergedir ve sülfür oranına göre tatlı veya tuzlu ham petrol olarak ikiye ayrılmaktadır. Sülfür oranı düşük miktarda ise daha kaliteli bir ham petroldür ve tatlı petrol sınıfında yer alır. Sülfür oranı yüksek ham petrolden ise tuzlu petrol olarak söz edilmektedir.

Ancak bunlardan bizim için en önemli olanları BRENT, WTI ve OQD tipi ham petrollerdir. Dünya piyasasına hakim olan petrol türleri bu üçlüdür.

BRENT PETROL: Kuzey Denizi’nde çıkarılan petrol tipidir. İsminin nereden geldiğine dair iki farklı söylem vardır. Birincisi çıkarıldığı Kuzey Denizi’nin beş ayrı tabakası olan Broom, Rannoch, Etieve, Ness ve Tarbat tabakalarının baş harflerinin birleşiminden aldığı. İkincisi ise Kuzey Denizinde sıkça rastlanılan bir kuş türü olan brant goose(yosun kazı) isimli kuştan türetildiğidir.

İsim tartışmalarını bir kenara bırakırsak ham petrol denilince ilk akla gelen petrol tipidir. Dünya piyasasındak kontratların üçte ikisi Brent petrol üzerinden yapılmaktadır. Ham petrol fiyatlarının göstergesi bu petrol türüdür. Düşük sülfür oranıyla(%0,37) tatlı petrol sınıfında yer alır. Brent petrolün vadeli işlemleri ise ICE(Intercontinental Exchange)’da işlem görmektedir.

WTIOIL(West Texas Intermediate): Adından da anlaşılacağı üzere ABD’de çıkarılan ham petrol türüdür. Karadan çıkarılan petrol boru hattıyla Olahama’ya gönderilir ve burda işlenir. Daha çok ABD’de tüketilen petroldür. Brent petrolden daha düşük sülfür oranına sahip olan WTI(%0,24) da tatlı petrol sınıfında yer alır. Aynı zamanda Texas light sweet olarak bilinmektedir.

Brentten sonra dünyada en yaygın kullanıma sahip WTI ham petrol fiyatlamasının bir başka önemli unsurudur. WTIOIL vadeli işlemleri ise NYMEX(New York Mercantile Exchange)’te işlem görmektedir.

OQD (Umman/Dubai): Diğer iki ham petrole göre sülfür oranı yüksektir(%2). Bu nedenle orta ağırlıkta petrol türüdür. Orta Doğu’da çıkartılan bu petrol türü genel anlamda Asya’ya ihraç edilir. Vadeli kontratları ise DME(Dubai Mercantile Exchange)’de işlem görür.

OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries)

1960 yılında net petrol üreticisi konumundaki 5 ülke olan Venezuela, İran, Irak, Suudi Arabistan ve Kuveyt tarafından kurulmuştur. Daha sonra sırasıyla Katar, Libya, Endonezya, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir, Nijerya Ekvador ve Gabon da organizasyona katılmıştır. Kuruluş amacı petrol fiyatlarındaki düşüşün önüne geçmekti.

Kurulduğu dönemde dünya petrol ihracının büyük bir kısmını karşılayan OPEC’in piyasa üzerinde eskisi kadar güçlü etkiye sahip değil ve Pazar payı 2014 yılı itibariyle %39,44 düzeyinde gerçekleşmiştir. OPEC dışı ülkelerin üretimi OPEC’i geride bırakmıştır. Bu durumun oluşmasının başlıca iki nedeni vardır. Birincisi Rusya’nın üretim kapasitesini oldukça yüksek seviyeye çıkarmasıdır. İkincisi ise ABD’deki teknolojik gelişmeler sonucu kaya petrolü üretiminde görülen artıştır.



OPEC Petrol Sepeti: OPEC üyesi ülkelerin uygulamakta olduğu fiyatların ortalamasıdır. Ortalama fiyatı belirlerken 7 farklı ham petrol türü kullanılmaktadır. Bu yedi farklı petrolden altı tanesi OPEC üyesi ülkelerin ürettiği petroldür. Yedincisi ise (Istmus) OPEC üyesi olmayan Meksika’da üretilen ham petroldür. Bu sepeti oluşturan ham petrol türleri şöyledir.

• Arabian Light (Suudi Arabistan)
• Dubai (Birleşik Arap Emirlikleri)
• Bonny Light (Nijerya)
• Saharan Blend (Cezayir)
• Minas (Endonezya)
• Tia Juana Light (Venezuella)
• Istmus (Meksika)

Dünya’da Petrol Arz ve Talebi

Son zamanlarda petrol fiyatlarındaki hareketliliğin ana sebebi olarak petrol arz ve talebindeki değişim ön plana çıkmaktadır. Özellikle artan üretim miktarına rağmen talep tarafında bir gelişme yaşanmaması hatta talepte ciddi azalma petrolün değer kaybının ana unsuru. Bu duruma neden olan başlıca gelişmeler ise ABD’de kaya gazı teknolojisi ile petrol üretim miktarının önemli ölçüde artması ve en büyük üretici konumuna gelmesi, Rusya tarafında petrol üretim kapasitesinin arttıralarak tam kapasiteye yakın bir üretim sürecinin olması, OPEC ülkelerininde içerisindeki çatışmalara rağmen petrol üretim miktarını düşürmeyerek Pazar payını koruma isteği arz tarafını etkilemeye devam etmesi olarak sıralayabiliriz.

Talep tarafında ise Çin ön plana çıkıyor. Son zamanlarda Çin’de yaşanan büyümenin ivme kaybederek %7’lerin altına düşmesi. Dünyanın ikinci büyük petrol tüketicisi konumundaki bu yavaşlama petrol fiyatlarını doğrudan etkiliyor. Sanayi üretimine dayalı bir ekonomik büyüme politikası uygulayan ülkede yaşanan ivme kaybı, petrole olan talebi düşürüyor.
Aynı zamanda Çin ile birlikte gelişmekte olan ülkelerde büyümenin yavaşlaması bu ülkelerinde petrol talebini aşağıya çekiyor ve ham petrol fiyatlarına direkt etki ediyor.

Petrolde Fiyatlama

Ham petrolün genel ölçüm birimi varildir. Petrol fiyatlarındaki herhangi bir değişim anlatılırken burada petrolün varil fiyatından bahsedilmektedir.

Dünyada standart olarak kullanılan petrol varili American Standart Oil Company tarafından üretilen blue barrel(mavi varil)dir. Standart bir varilin karşılığı ise 42 U.S. Galondur, metrik karşılık olarak 158,987 litreye denk gelmektedir.

Petrol fiyatlarını etkileyen birçok unsur vardır. Bunlardan ilki her üründe olduğu gibi arz-talep arasındaki dengedir. Arz- talep dengesinde herhangi bir değişiklik fiyatı önemli derecede etkileyebilir. Örneğin son zamanlarda gördüğümüz gibi arz yönünde artışa rağmen talep tarafında gerileme yaşanıyorsa bunun ham petrol fiyatına olumsuz bir etkisi görülür ve fiyatlar düşer.

Bir diğer önemli unsur ise jeopolitik riskler özellikle net petrol ihracatçısı ülkelerin yoğunlukta olduğu Ortadoğu gibi bölgelerde yaşanan terör, doğal afet, savaş durumları petrolün değerini kısa ve orta vadede etkileyen diğer unsurlardır.
Aynı zamanda stoklarda yaşanan değişiklikler petrol fiyatlarını kısa vadede etkileyen önemli unsurlar arasında sayılabilir.